ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΜΠΑΝΟΠΕΤΡΑΣ

Ορειχάλκινος σταυρός από την Καμπανόπετρα (Sal. 5334)
(πηγή: Georges Roux, Salamine de Chypre. XV. La basilique de la Campanopétra, Paris 1998, Fig. 200)
Ορειχάλκινος σταυρός από την Καμπανόπετρα (Sal. 5334) (πηγή: Georges Roux, Salamine de Chypre. XV. La basilique de la Campanopétra, Paris 1998, Fig. 200)

Αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά τεκμήρια έχουν οδηγήσει τους ερευνητές στην υπόθεση ότι η μεγάλη βασιλική στη Σαλαμίνα, γνωστή ως Καμπανόπετρα, ήταν αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό.

«Στο νοτιοανατολικό άκρο της Σαλαμίνος έχει ανασκαφεί μεγάλη, τρίκλιτη πολυτελέστατη βασιλική που ονομάσθηκε βασιλική της Καμπανόπετρας. Την ονομασία αυτή πήρε από τον βόρειο ορθοστάτη της κεντρικής εισόδου του αιθρίου, που πάντοτε προεξείχε από το έδαφος και ήταν γνωστός στους κατοίκους της περιοχής ως Καμπανόπετρα. Η βασιλική κτίσθηκε στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. και ήταν ένα από τα πιο επιβλητικά και πολυτελή κτίρια της εποχής.

Το ανατολικό αίθριο, μοναδικό στην Κύπρο, ίσως από επίδραση της μεγάλης βασιλικής της Αναστάσεως στο Γολγοθά, είχε στη βόρεια και τη νότια πλευρά κιονοστήρικτες στοές και στην ανατολική πλευρά στοά κλειστή στο μέσο. Μπροστά από το κλειστό τμήμα της ανατολικής στοάς υπήρχε κιβώριο που στηριζόταν σε δυο πεσσούς, δυο κολόνες και σε δυο ημικίονες εντοιχισμένους στον τοίχο της στοάς. Η δημιουργία του ανατολικού αιθρίου οφείλεται ασφαλώς στο κιβώριο αυτό που πιθανότατα κάλυπτε κάποιο ιερό λείψανο, άγνωστης μορφής», σημειώνει ο Αθανάσιος Παπαγεωργίου.

Δεν αποκλείεται το ιερό αυτό λείψανο να ήταν κάποιο σχετιζόμενο με την πορεία προς τον Γολγοθά και τον Σταυρό του Χριστού.

Τμήμα του άμβωνα από το ανατολικό αίθριο
(πηγή: Georges Roux, Salamine de Chypre. XV. La basilique de la Campanopétra, Fig. 173)
Τμήμα του άμβωνα από το ανατολικό αίθριο (πηγή: Georges Roux, Salamine de Chypre. XV. La basilique de la Campanopétra, Fig. 173)

ΕΝΟΡΙΑ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ

Κατεχόμενος ναός Τιμίου Σταυρού Αμμοχώστου, 2021
(φωτ. Πανίκος Ασσιώτης)
Κατεχόμενος ναός Τιμίου Σταυρού Αμμοχώστου, 2021 (φωτ. Πανίκος Ασσιώτης)

Ο καμαροσκέπαστος μονόκλιτος ναός του Τιμίου Σταυρού στην ομώνυμη ενορία της πόλης της Αμμοχώστου είναι μάλλον μεσαιωνικός, με μεταγενέστερες παρεμβάσεις.

Στον ναό υπήρχαν ενσωματωμένα αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερων κτισμάτων, αρχαίων και βυζαντινών, που ίσως μεταφέρθηκαν εκεί από την αρχαία Σαλαμίνα ή την παλιά Αμμόχωστο ή από παλαιότερο κτίσμα, αναφέρουν οι Δρ Ανδρέας Φούλιας και Δρ Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου και άλλοι ερευνητές.

Ο ναός στη σημερινή του μορφή είναι κτίσμα του 18ου /19ου αιώνα. Από το 1974 και την τουρκική εισβολή μέχρι και σήμερα, ο ναός παραμένει εγκαταλελειμμένος, με τους λίθους του να βοούν, αναμένοντας προσκυνητές να περιφέρουν τον σταυρό.

Κατεχόμενος ναός Τιμίου Σταυρού Αμμοχώστου, 2021 (φωτ. Πανίκος Ασσιώτης)

Ιδιαίτερα γιόρταζαν οι Αμμοχωστιανοί, και κυρίως στις περιοχές εκείνες που υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό, την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου, τη Σταυροπροσκύνηση, και την Πρόοδο του Τιμίου Σταυρού την 1η Αυγούστου.

Η κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα της Αμμοχώστου την ημέρα της εορτής των Θεοφανείων ήταν γεγονός μεγάλης σημασίας για την πόλη.

θεοφανεια στην αμμοχωστο 1965

Video

Το αρχειακό υλικό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου και προβάλλεται μέσω της πλατφόρμας του Αρχείου του ΡΙΚ "Ψηφιακός Ηρόδοτος"

η πορεια κειμηλίων απο την κατεχόμενη αμμοχωστο

(© Βυζαντινό Μουσείο Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ')
(© Βυζαντινό Μουσείο Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ')

Ο Εσταυρωμένος

16ος αιώνας: Ο άγνωστος αγιογράφος ζωγραφίζει τον Εσταυρωμένο, για να τοποθετηθεί στο εικονοστάσιο του παλαιού ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (Κουρράθας) στην πόλη της Αμμοχώστου.

Δεκαετία 1960: Εγκαινιάζεται ο νέος ναός του Αγίου Ιωάννου, ενώ ο παλαιός καταστρέφεται. Ο Εσταυρωμένος είναι ένα από τα ελάχιστα κειμήλια που διασώζονται και μεταφέρονται στον νέο ναό.

Ο σταυρός μεταφέρεται στη Λευκωσία, στην Ιερά Αρχιεπισκοπή, για να συντηρηθεἰ, μετά από προτροπή του Αθανάσιου Παπαγεωργίου, ο οποίος τον θεώρησε ως εξαιρετικό σωζόμενο δείγμα της τέχνης του 16ου αιώνα, που συνδυάζει στοιχεία της παλαιολόγειας τέχνης και της κυπριακής αγιογραφικής παράδοσης.

1974: Ο νεότερος ναός του Αγίου Ιωάννου καταστρέφεται κατά τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής. Ο ναός λειτούργησε από το 1994 μέχρι το 2003 ως λεγόμενο “μουσείο εικόνων”, από τον τουρκικό στρατό.

Σήμερα: Ο Εσταυρωμένος αποτελεί ένα από τα εκθέματα του Βυζαντινού Μουσείου Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ (ΒΜ086).

Περιμένει να ακολουθήσει την πορεία της επιστροφής προς την πόλη της Αμμοχώστου.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την κατάληψη της Αμμοχώστου, ακολουθώντας την πορεία της εξορίας και της προσφυγιάς, οι κάτοικοι φέρνουν μαζί τους στις ελεύθερες περιοχές ελάχιστα κειμήλια από τις εκκλησιές τους.

Ένας Εσταυρωμένος μαζί με τα “Λυπηρά”, έργο του 1890, διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν από την Αγία Μαρίνα Άχνας στον ναό Παναγίας Τραχιάς στο Δασάκι Άχνας.

Ένας σταυρός εξαπτερύγων και ένας σταυρός αγιασμού από την Αχερίτου, βρίσκονται ακόμη σε χρήση. Ένα ευαγγέλιο από το Αρναδί, με τη Σταύρωση στο κάλυμμα, διασώθηκε και συντηρήθηκε.

Ένας επιστήθιος σταυρός, που φέρει τεμάχιο τιμίου Ξύλου, ήταν ένα από τα μοναδικά κειμήλια που κατάφεραν να πάρουν μαζί τους οι τρεις γέροντες της Μονής Αποστόλου Βαρνάβα, Στέφανος, Χαρίτων και Βαρνάβας, όταν εκδιώχθηκαν από τη μονή τους το 1976. Ο σταυρός δόθηκε στον Μητροπολίτη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου Βασίλειο, μέλος της αδελφότητας της μονής και πνευματικό τέκνο των τριών πατέρων.

(© Ιερά Μητρόπολη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου)
  • GEORGE ROUX, Salamine de Chypre. XV. La basilique de la Campanopétra

  • αθ. παπαγεωργιου, ΚΑΜΠΑΝΟΠΕΤΡΑ - POLIGNOSI