Μάιος 1727
Η Λευκωσία είναι η πρωτεύουσα της Κύπρου και η μεγαλύτερη πόλη του νησιού. Ως εκ τούτου, ο Τούρκος κυβερνήτης, που είναι και ο κύριος ολόκληρης της Κύπρου, ζει στη Λευκωσία. Σε αυτή την πόλη ζουν όλοι οι εξέχοντες και πλουσιότεροι άνθρωποι, πολλοί έμποροι, περισσότεροι Τούρκοι παρά Χριστιανοί, επιπρόσθετα μερικοί Ρωμαίοι και Αρμένιοι.
Μείναμε εκεί μερικές ημέρες και επισκεφθήκαμε τους ναούς και τις μονές της πόλης. Ο αριθμός των χριστιανικών ναών μέσα στην πόλη είναι εννέα. Όλοι οι υπόλοιποι είναι τουρκικά τεμένη, στα οποία μετατράπηκαν οι ιεροί ναοί. Δεν υπάρχει ελληνική μονή μέσα στην πόλη. Υπάρχει μια γαλλική μονή και ένας αρμενικός ναός.
* Ο Μπάρσκυ δεν αναφέρεται στον καθολικό ναό του Τιμιίου Σταυρού, ο οποίος υπήρχε ήδη από το 1642 στην εντός των τειχών Λευκωσία, ούτε και στον Σταυρό του Μισιρίκκου.
«Ας γυρίσουμε τώρα πίσω, κοντά στην κεντρική γειτονιά και ας πάρουμε μια μικρή ελικοειδή οδό για να φτάσουμε σε ένα άλλο μικρό τζαμί, κτισμένο στη γωνία δύο πλινθόκτιστων τοίχων, φαγωμένων από τη βροχή, σε ένα από τα πιο όμορφα σημεία της πόλης.
Οι Έλληνες το ονομάζουν Σταυρός του Μισσιρίκου. Αυτό που κινεί την περιέργεια είναι η προέλευση του ονόματος. “Μισσιρίκου” δεν είναι τίποτα άλλο από το παραφρασμένο όνομα του “Μεσσιέ Ερρίκου”, “ο Σταυρός του κυρίου Ερρίκου”. Είναι πολύ πιθανόν να είναι σωστή αυτή η εξήγηση, αλλά ποιος είναι αυτός ο Ερρίκος;».
Émile Deschamps, Au pays d'Aphrodite: Chypre: carnet d'un voyageur, Paris 1898, σσ. 66-67. (Μετάφραση, Σταύρος Γ. Λαζαρίδης, Στην Κύπρο, τη χώρα της Αφροδίτης. Από το ημερολόγιο ενός ταξιδιώτη. Eισαγωγή, σχόλια και σημειώσεις, Λευκωσία 2005, σ. 68).
Ορειχάλκινος σταυρός από τον αρμενικό ναό Λευκωσίας (© Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου)
«Αυτή η μικρή εκκλησία, που οι Ελληνοκύπριοι αποκαλούν “Σταυρό του Μισσιρίκου”, θεωρείται ένα εξαιρετικό δείγμα μικτού γοτθικού και βυζαντινού ρυθμού, που συνδυάζει όμως και αρχιτεκτονικά στοιχεία της Ανατολής και της ιταλικής αναγέννησης. Μετά την κατάληψη της Λευκωσίας από τους Τούρκους, το χαμηλό, τετράγωνο οικοδόμημα μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με την προσθήκη μικρού μιναρέ στο βόρειο άκρο της αψίδας. Όταν το επισκέφτηκε ο Deschamps, το κτήριο ήταν σχεδόν εγκαταλειμμένο και παρέμεινε σε άθλια κατάσταση μέχρι το 1910 περίπου που έγιναν επισκευές κυρίως στο εσωτερικό του.
Υπάρχουν διάφορες απόψεις ως προς την προέλευση του ονόματός “Σταυρός του Μισσιρίκο”. Εκτός από αυτή που αναφέρει ο Deschamps, που όμως δεν φαίνεται να είναι πιθανή, υπάρχει και αυτή σύμφωνα με την οποία το όνομα είναι παραφθορά του “Croix de Missionnaires” (ο Σταυρός των Ιεραποστόλων). Στο βιβλίο του Les Description exacte des isles de l’Archipel (1677), ο Ολιβιέ Ντάπερ γράφει ότι η συγκεκριμένη εκκλησία ανήκε τότε σε Ιταλούς ιεραποστόλους. Τέλος, η πιθανότερη εξήγηση φαίνεται να συνδέεται με το τουρκικό όνομα του τεμένους, που είναι “Τζαμί Αραπλάρ” δηλαδή “Τζαμί των Αράβων”, όπου το “Μισσιρίκου” προέρχεται από το αραβικό “Misr” που σημαίνει Αίγυπτος, τη χώρα από όπου προέρχονταν οι περισσότεροι Άραβες σκλάβοι που βρίσκονταν στην Κύπρο.
Ο Καμίλ Ανλάρ (L’art gothique et la Renaissance en Chypre, 1899, σ. 165) θεωρεί ότι πριν τη μετατροπή της σε τέμενος η εκκλησία αυτή ανήκε στους Αρμένιους και ήταν ο καθεδρικός ναός του Τιμίου Σταυρού.
Φαίνεται ότι με τα χρόνια ο λαός διατήρησε το όνομα του χριστιανικού ναού “Σταυρός” προσθέτοντας όμως σε αυτό και το “Μισσιρίκου” για τους λόγους που αναφέρονται παραπάνω».
Στ. Γ. Λαζαρίδης, Στην Κύπρο τη χώρα της Αφροδίτης. Aπό το ημερολόγιο ενός ταξιδιώτη. Eισαγωγή, σχόλια και σημειώσεις, Λευκωσία 2005, σσ. 212-213.
